مقدمه
در فدراسیون روسیه به دلیل تجربه زندگی اقوام و ملیتهای گوناگون، نوروز رخدادی شناخته شده است. در جمهوریهای قفقاز شمالی و در شهر مسکو هر سال در آستانه نوروز جشنهایی برگزار میشود که رسانههای رسمی و غیر رسمی این کشور با پوشش خبری مناسبی به آن میپردازند. امروزه در بسیاری از مناطق روسیه از جمله چچن، اینگوشیا، اوستیای شمالی، آدیغه، چیلابینسک و همچنین در جوامع آذربایجانی داغستان و سرزمین استاوروپول و حتی خابارووفسک نوروز را جشن میگیرند. بسیاری از مردم روسیه نوروز را با ماسلنیتسا[۱]ی روسها قابل مقایسه میدانند و با آن احساس پیوند میکنند. در نوشته حاضر ویژگیهای قومی- منطقه ای جشن نوروز در سرزمین روسیه و سیاستهای دولت این کشور در مواجهه با این رخداد مورد توجه قرار گرفته است.
نگاه دولت روسیه به نوروز:
دولت روسیه نگاه ویژهای به نوروز دارد و آن را ابزاری برای اتحاد میان ملل و اقوام گوناگون روسیه میداند. هر سال نوروز در مهمترین مجموعه نمایشگاهی روسیه (ودنخا) که در شهر مسکو واقع است، با حضور هزاران نفر جشن گرفته میشود. سازماندهی، حضور و توجه مقامات رسمی روسیه و مسکو به این جشن قابل ملاحظه است. به عنوان مثال در سال ۲۰۱۸ بخش رسمی جشن توسط "ویتالی سوچکوف" -رئیس دفتر سیاست ملی و روابط بین منطقهای شهر مسکو- افتتاح شد. به گفته او، نوروز پیش از ثبت در فهرست میراث فرهنگی معنوی بشر در "یونسکو" در مسکو برگزار می گردید. شهردار مسکو "سرگئی سوبیانین" در پیامی نوروز را تبریک گفت و آن را جزئی ارزشمند از فضای فرهنگی روسیه دانست. در همین سال "تاتیانا واژینا" از مقامات اداره ریاست جمهوری فدراسیون روسیه پیامی از "مگومد سلام ماگومدوف" -معاون اداره ریاست جمهوری فدراسیون روسیه- برای میهمانان قرائت کرد که در آن به نقش نوروز در ایجاد پیوند میان اقوام در روسیه تاکید شد. ایلدار گیلموتینوف- رئیس کمیته امور قومی دومای دولتی فدراسیون روسیه- در سخنان خود در این جشن، تنوع قومیتی در فدراسیون روسیه را ثروتی دانست که باید به آن افتخار و از آن محافظت کرد.
بسیاری از نهادهای دولتی و عمومی روسیه در برگزاری جشنهای مرتبط با نوروز همکاری گستردهای با نهادهای کشورهای حوزه نوروز و سازمانهای مردمی مهاجران این کشورها دارند. برای مثال در سال ۱۳۹۵ مرکز "لف گومیلیف" در مسکو جشنی بمناسبت نوروز برگزار کرد که در آن اتباع افغانستان، ایران، کشورهای آسیای میانه، و حتی روسها حضور داشتند. این جشن در موزه هنرهای شرق مسکو برگزار شد و به نمایندگی از کشورهای مختلف پیرامون جشن نوروز و آداب و رسوم آن صحبت شد.[i]
اخیرا ولادیمیر پوتین رییس جمهور فدراسیون روسیه، هر ساله به مناسبت نوروز پیام تبریک و شاد باش منتشر میکند و فرارسیدن آن را به مردم و اقوام حاضر در روسیه تبریک میگوید. ولادمیر پوتین نوروز را بخش مهم و جداناپذیر و میراث تاریخی، فرهنگی و معنوی بسیاری از اقوام ساکن در روسیه دانست که با بیدارشدن زمین، بهار طبیعت، تزکیه نفس و نو شدن جهان، همراه است.[ii]
نوروز در میان اقوام مختلف روسیه:
نوروز مهمترین جشن بسیاری از اقوام روسیه است و در بعضی از مناطق این کشور به صورت باشکوهی برگزار میشود. هم اقوام مهاجر مانند ازبکها، تاجیکها، آذریها، افغانها و ... و هم اقوام روسیه مانند تاتارها و چچنیها، لزگیها، تاباسارانها، آغولها، روتولها و ... نوروز را گرامی میدارند. تاجیکها حتی در شهرهایی به غیر از مسکو و سنت پترزبورگ نیز جشن نوروز را برگزار میکنند. برای مثال بیش از چهار هزار تاجیک در شهر ولادیمیر حضور دارند که هرسال نوروز را با شکوه خاصی برگزار میکنند. این جشن در سال ۲۰۱۸ با همکاری ازبکهای این شهر برگزار شد و توجه بسیاری را به خود جلب کرد. از مناطق اطراف این شهر نیز مهمانانی در این جشن شرکت کردند. سفیر ازبکستان در روسیه از جمله مهمانان این مراسم بود.[iii] نوروز یکی از محبوبترین جشنها نزد تاتارهای روسیه است. تاتارهای روسیه برای نوروز هفت نوع غذا عمدتا از سبزیجات تهیه میکنند که مشهورترین آنها سمنو است. در حاشیه مراسم نوروز در میان تاتارها، دختران و پسران جوان به آشنایی با یکدیگر برای انتخاب همسر میپردازند.[iv] ترکمنهای روسیه نیز حضور فعالانهای در جشنهای نوروز دارند. یکی از جذابترین غرفههای جشن نوروز در مجموعه نمایشگاهی ودنخا در شهر مسکو، همواره غرفه ترکمنستان بوده است. در این غرفه که با همکاری سفارت ترکمنستان برپا میشود نمونههای ظروف و اشیای تزیینی ترکمنی، لباسها وپارچههای سنتی و آلات موسیقی محلی به نمایش در میآید. یکی دیگر از برنامههای جذاب ترکمنها اجرای موسیقی سنتی ترکمنی است.[v] آذریهای مناطق مختلف روسیه نیز با شروع بهار به برگزاری جشن نوروز میپردازند. علاوه بر رسوم متداول نوروز در روسیه مانند سبز کردن سبزه، پخت سمنو و شیرینیهای مخصوص نوروز، آذریها در شب نوروز با روشن کردن آتش به استقبال بهار میروند. [vi]
جشن نوروز در مناطق مختلف روسیه
جشن نوروز در آدیغه هر سال در مرکز این جمهوری "مایکوپ" و در یکی از میادین اصلی این شهر برگزار میشود. مهمانان این جشن در بازیها ومسابقات محلی شرکت میکنند و از نمایشگاه آثار هنری و صنایع دستی هنرمندان این جمهوری بازدید میکنند و به تماشای رقصهای سنتی و محلی میپردازند. باور عمومی بر این است که هر چه میهمانی نوروز باشکوه تر برگزار شود، آن سال پر خیر و برکتتر خواهد بود. [i]
[i] также
منطقه چیلیابینسک
جشن نوروز از سال ۲۰۰۴ در قالب یک رویداد بزرگ فرهنگی توسط خانه دوستی اقوام منطقه چلیابینسک، مراکز ملی و فرهنگی منطقه مانند "مجمع اقوام منطقه چلیابینسک" و با حمایت وزارت فرهنگ و سایر بخشهای دولتی منطقه برگزار میشود. این جشنواره در چارچوب استراتژی دولت روسیه درباره ملیتهای مختلف این کشور برگزار میشود تا به توسعه تنوع قومی- فرهنگی مردمان اورال جنوبی و سازگاری اجتماعی و فرهنگی و ادغام مهاجران کمک کند. به طور معمول این جشن شامل نمایشگاههای فرهنگی، جشنواره غذاهای ملی، محصولات صنایع دستی، لباسهای ملی و مسابقات متنوع است.[viii]
منطقه خاباروفسک
در خاباروفسک جشن نوروز در محل "کاخ دوستی روس" این شهر برگزار میشود. برگزارکنندگان این جشن "کاخ دوستی منطقهی خاباروفسک" و "مجمع مردمان سرزمین خاباروفسک" با حمایت مقامات دولتی محلی این منطقه هستند. در این مراسم دختری با لباس سفید حضور دارد، زیرا در فرهنگ مردم منطقه پیوندی بین فرارسیدن بهار با عروس و لباس سفیدش وجود دارد. از میهمانان با شیرینیهای سنتی محلی و سمنو پذیرایی میشود و پس از کنسرت، میهمانان از نمایشگاه هنرهای تزئینی، نقاشی، لباسهای سنتی و سازهای محلی بازدید می کنند. در این مراسم اغلب نمایندگانی از کشورهای حوزه نوروز مانند آذربایجان، قرقیزستان، ازبکستان، تاجیکستان و تاتارستان حضور دارند.[ix]
جمهوری آلتای
در آلتای نیز جمعیت ترک زبان این جمهوری با رژه، بازیهای ملی و مسابقات اسب سواری نوروز را جشن میگیرند. این جشن در مرکز روستای توبلر در منطقه کوش- آگاچ جمهوری که در ارتفاعات نزدیک مرز مغولستان واقع شده است به زبانهای آلتای و قزاقی برگزار میشود. بسیاری از کسانی که به جشن میآیند لباس سنتی و کلاه خز بر تن دارند که معمولاً فقط در موارد خاص از آنها استفاده میشود. در مرکز دهکده، جایی که رژه و رقصهای سنتی برگزار می شود، خانههای خیمه مانند سنتی قزاقها برپا میشود. پذیرایی از میهمانان طبق سنت منطقه در هفت دور انجام میشود و غذای اصلی سوپی است که از جو و گوشت درست شده است. مسابقات اسب سواری اصلیترین رویداد این جشن است که در یک محوطه وسیع احاطه شده توسط قلههای کوهستانی پوشیده از برف برگزار میشود. به گفته مقامات محلی هر سال نوروز افراد بیشتری در این جمهوری جمع میشوند. هرچند به دلیل فاصله زیاد از ابرشهرهای مدرن، رسیدن به این مکانها برای گردشگران دشوار است.[x]جشن نوروز در سالهای گذشته در سطح دانشجویی نیز در آلتای برگزار شد. در این جشن که با مشارکت فعال دانشگاهها - انجمن دانشگاههای آسیا - برگزار میشود، دانشجویان و نمایندگان فرهنگی قزاقستان، تاجیکستان، قرقیزستان، تاتارستان، ازبکستان، هند و روسیه حضور دارند. [xi]
جمهوری اوستیای شمالی و آلانیا
در این جمهوری نیز هر سال جشن نوروز توسط انجمنهای فرهنگی تاجیک، ازبک و آذربایجانی با حمایت نهادهای رسمی جمهوری اوستیای شمالی- آلانیا برگزار میشود. این جشن از برخی جنبهها با سنتهای نوروز در ایران شباهت بسیاری دارد. برای مثال غذاها و تزیینات نوروزی شامل قرص بزرگی از نانی به نام سنگک، ظرف آبی با یک برگ سبز شناور در آن و همچنین تخممرغهای رنگی است. حضور غذاهای سنتی متنوع در جشن نوروز بر اهمیت کشاورزی تأکید میکنند. در حاشیه جشن نوروز سال ۲۰۱۸، خانه سینمای شهر ولادی قفقاز، فیلمی از کارگردان تاجیک "تاج الدین گادومحمدوف" به نام "شاگون" را نیز نمایش داد. "شاگون" فیلمی است در مورد برگزاری جشن نوروز توسط مردم منطقه پامیر که با استقبال خوب بازدیدکنندگان روبرو شد.[xii]
جمهوریهای چچن و اینگوشیا
در چچن و اینگوشیا نیز جشن نوروز هر سال برگزار میشود. در چچن این جشن در چند ملیتیترین منطقه چچن - شلکوفسکی برگزار میشود. برگزاری نمایشگاه صنایع دستی، کنسرت، مسابقات ورزشی و پخت غذاهای سنتی از جمله بخشهای این جشن است. در اینگوشیا هر سال تراکتورها و ادوات کشاورزی به عنوان بخشی از جشن نوروز به نمایش در میآیند. از مهمترین بخشهای این جشن، برگزاری مسابقه شخم زدن زمین با تراکتور است. در جشن نوروز در این منطقه از همه فرهنگها- نوگای، تاتار، ترکی، قزاق، چچنی- شرکت میکنند. دولت محلی بدون در نظر گرفتن ملیت و مذهب، همه جشنهای قومی را در کل منطقه برگزار میکند.[xiii]
جمهوری داغستان
در ماخاچ قلعه به دلیل وجود اقوامی از آذربایجان هر سال نوروز جشنی مشترک با هدف بهبود تعامل فرهنگی بین مردم داغستان و کشور همسایه یعنی آذربایجان برگزار میشود. جشن نوروز توسط آذربایجانیها در داغستان و سرزمین استاوروپول در "خانه دوستی ماخاچ قلعه" برگزار میشود. حدود ۶۵ هزار آذربایجانی در این منطقه زندگی میکنند که برای آنها نوروز جشنی خاص است. جشن عمومی برای مردم شهر و میهمانان منطقه عمدتا شامل ایجاد یک محوطه فرهنگی است که در آن مهمانان میتوانند با ظروف، صنایع دستی، آشپزی، آواز و رقص و سایر ویژگیهای مردم آذربایجان آشنا شوند. در چارچوب این جشن عناصر فرهنگ سنتی و زندگی روزمره مردم ازبکستان، قزاقستان و ترکمنستان نیز به نمایش در میآید.[xiv]
در شهر دربند نیز هر سال جشن نوروز توسط نهادهای فرهنگی، ورزشی و امور جوانان برگزار میشود و مقامات بسیاری در آن شرکت میکنند. امام جمعه شهر، رییس کلیسای شهر، دبیر جامعه یهودیان در کنیسه شهر، و مقامات دولتی و نظامی معمولا در جشن حضور دارند.[xv] نوروز توسط مردم جنوب داغستان (لزگیها، تاباسارانها، آغولها، روتولها و آذربایجانیها) نیز جشن گرفته میشود. این اقوام با برافروختن آتش، تهیه غذاهای محلی و نمایشهای سنتی نوروز را جشن میگیرند. در این جشنها دختری به عنوان نماد بهار حضور داشته که گلدانی از گندم جوانه زده (نمادی از بیداری طبیعت) را به همراه دارد. در برخی روستاها مانند کسومکنت، جشنی شبیه به چهارشنبه سوری ایرانیان با برافروختن آتشی بزرگ برگزار میشود و اعتقاد بر این است که در طول نوروز همه بیماریها و مشکلات در شعلههای آتش میسوزند و کسی که جرات پریدن از روی آتش را دارد از چشم و افکار بد پاک میشود.[xvi]
جمهوری باشقیرستان
در باشقیرستان نیز هر سال به مناسبت نوروز جشنهایی برگزار میشود. این جشن در سال ۲۰۱۹ در میدان اوراسیا در پارک کشاورزی شهر "اوفا" مرکز این جمهوری برگزار شد. برگزار کننده این جشن وزارت فرهنگ این جمهوری، شهرداری اوفا، انجمن مردمان جمهوری بلاروس، خانه دوستی مردم جمهوری باشقیرستان و تعدادی از نهادهای مردمی بودند. در این مراسم بسیاری از مقامات محلی از جمله معاون وزیر فرهنگ این جمهوری، معاون شهردار اوفا، معاون مجمع فدرال دومای دولتی فدراسیون روسیه، رئیس انجمن مردمان جمهوری باشقیرستان و رئیس خانه دوستی مردمان این جمهوری حضور داشتند. در این سال برای اولین بار جشنواره "پلو" در این جمهوری برگزار شد و به جز سمنو انواع مختلف پلو نیز در خیمههای سنتی پخت شد. در پایان به برترین تهیهکنندگان این غذای سنتی جوایزی اهدا شد. اجرای برنامههای موسیقی و رقص سنتی و معرفی فرهنگها و اقوام مختلف ساکن در این جمهوری از دیگر بخشهای این جشنواره بود. برگزارکنندگان این جشن اعلام کردند مجبویت جشن نوروز در سال ۲۰۱۹ در این جمهوری نسبت به گذشته افزایش چشمگیری داشته است.[xvii]
جمهوری چوواشیا
در سال ۲۰۱۸ این جشن در کتابخانه ملی مرکز جمهوری چوواشیا برگزار شد و در آن حتی نمایندگانی از روسها و یهودیان این جمهوری نیز دعوت شدند. با وجود تنوع غرفههای جوامع گوناگون حاضر در این جشن، همه آنها در دو چیز از جمله سبزه و سمنو مشترک بودند. وزیر "فرهنگ و ملیتها"ی این جمهوری و همچنین "بسام البلاوی" رییس منطقهای "انجمن همبستگی و همکاری مردم آسیا و آفریقا" نیز در این مراسم حضور داشت. وی یک فلسطینی است که سالها در این جمهوری ساکن است. نمایندگان ۱۱۵ قوم و ملیت در جمهوری چوواشیا زندگی میکنند که این جشن در ایجاد همبستگی و روحیه همکاری در آنها نقش مهمی دارد.[xviii]
جشن نوروز در سال ۲۰۱۹ در خانه دوستی مردمان چوواشیا برگزار شد و در آن گروههایی از مردم تاتارستان نیز حضور داشتند. در کنار این جشن نمایشگاهی از ابزارآلات مورد استفاده در هنرهای سنتی مانند پارچه بافی و قالیبافی به همراه نمونههایی از پارچههای سنتی ازبکی و همچنین ظروف سرامیک سنتی و صنایع دستی محلی به نمایش گذاشته شد. معاون وزیر فرهنگ این جمهوری و رئیس "مرکز فرهنگی مردمی ازبکهای جمهوری چواشیا" ازجمله مقامات دولتی شرکت کننده در این مراسم بودند. از شرکتکنندگان با غذاهای سنتی شامل شربت، حلوا، پلوهای سنتی و شیرینیهای محلی پذیرایی شد.[xix]
جمهوری تاتارستان:
مراسم و آئین نوروز در تاتارستان از اواخر دهه هشتاد قرن گذشته دوباره مطرح شد و از سال ۲۰۱۴ جایگاه یک جشن رسمی را در این جمهوری یافت. در این جشن اقوام مختلف آذری، افغان، قزاق، قرقیز، باشقیر، تاجیک، ترکمن، ازبک و ترک به معرفی سنتهای خود به میهمانان میپردازند. برگزاری بازیهای سنتی و محلی کودکان و بزرگسالان از دیگر بخشهای این جشنهاست. در محل برگزاری جشن، نمایشگاه آثار هنری و صنایع دستی مردمان حوزه نوروز و همچنین جشنواره غذاهای محلی از جمله "سمنو" برگزار میشود.
نوروز در شهر سنت پترزبورگ:
در سنت پترزبورگ نیز جشن نوروز هر ساله برگزار میشود. در سال ۲۰۱۹ این جشن در کاخ فرهنگ (لنسووت) این شهر برگزار شد. از جمله برنامههای این جشن برگزاری کلاسهای آموزشی رقصهای سنتی بهمراه برپایی نمایشگاهی از آثار هنری و صنایع دستی مردمان حوزه نوروز بود که به درک شیوه زندگی و سنتهای مردم این مناطق نیز کمک کرد. از دیگر برنامههای این جشن برگزاری کنسرت با حضور گروههای موسیقی از کشورهای مختلف شامل جمهوری آذربایجان، افغانستان، ایران، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان، ترکیه، ازبکستان و همچنین مناطقی همچون تاتارستان و داغستان بود. این برنامه توسط خانه ملیتهای سنتپترزبورگ و با حمایت کمیته روابط بین قومی، در جهت اجرای سیاست های مهاجرتی در سنت پترزبورگ برگزار شد.[xx]
نوروز در پایتخت روسیه
در مسکو نیز هر سال برنامههای ویژهای به مناسبت نوروز برگزار میشود. خانه ملل مسکو یکی از مکانهایی است که جشن نوروز در آن برگزار میشود. برنامههای جشن نوروز سال ۲۰۱۹ خانه ملل مسکو شامل نمایشگاهی از آثار تزیینی ازبکها، قرقیزها، قزاقها و ترکمنها، برگزاری کلاسهای آموزشی پخت غذاهای محلی، نواختن سازهای محلی و اجرای رقصهای محلی برای کودکان و بزرگسالان بود. همچنین نمایشگاه اتحادیه هنرمندان جمهوری تاتارستان نیز در این محل برگزار شد. از دیگر برنامههای جانبی این جشن برگزاری میزگردی با موضوع نوروز به عنوان یکی از ابزارهای اجرای استراتژی سیاست ملی دولت فدراسیون روسیه بود که نشان دهنده جایگاه و اهمیت این جشن برای دولت روسیه است.[xxi]
در مارس ۲۰۱۸ نیز جشن نوروز در کتابخانه دولتی کودکان روسیه برگزار شد. این جشن با حمایت یک نهاد فرهنگی غیردولتی تاجیکستان برگزار شد. همزمان با برگزاری جشن، نمایشگاهی از لباسهای ملی و جواهرات منطقه پامیر نیز برگزار شد.[xxii] همچنین خیابان آربات قدیمی یکی از نقاط شهر مسکو است که برنامههای نوروزی در آن برگزار میشود.
با این وجود هر ساله بزرگترین جشن در سطح مسکو در مجموعه نمایشگاهی ودنخا برگزار میشود. این جشن در مسکو به یک سنت تبدیل شده و بیش از ۱۵ سال است که، به ابتکار دفتر سیاست ملی و روابط بین منطقهای شهر مسکو، سازمانهای عمومی ملی این شهر و تعدادی از نمایندگان تامالاختیار مناطق روسیه و سفارتخانههای کشورهای خارجی جشن نوروز در مجموعه ودنخا برگزار میشود. محبوبیت این جشن در میان مردم مسکو و میهمانان پایتخت هر سال افزایش مییابد. برای مثال در مارس ۲۰۱۸ که جشن نوروز در سالن ۷۵ مجموعه ودنخا برگزار شد، اساتید هنرهای محلی و صنایع دستی از روسیه و کشورهایی که به طور سنتی جشن نوروز در آنها برگزار میشود شرکت کردند. در چارچوب این جشن، کنسرت استادان هنر و گروههای آماتور، جلساتی با شاعران و نویسندگان و چهرههای سینمایی، کلاسهای آموزشی، نمایش لباسهای سنتی و پخت و معرفی غذاهای ملی برگزار شد.[xxiii] در سال ۲۰۱۸ حدود ۳۹ هزار نفر در این جشن در مجموعه ودنخا شرکت کردند. در این سال در مراسم میهمانان بسیاری نیز حضور داشتند که بسیاری از آنها مقامات ارشد دولت روسیه بودند. برخی از این مهمانان عبارت بودند از: نمایندگانی از اداره ریاست جمهوری فدراسیون روسیه، نمایندگان دومای دولتی مجمع فدرال فدراسیون روسیه، نمایندگانی از دومای شهر مسکو، کارکنان سفارتخانههای تعدادی از کشورها که به طور سنتی جشن نوروز را برگزار میکنند مانند آذربایجان، تاجیکستان، قرقیزستان، ازبکستان، قزاقستان، هند، جمهوری اسلامی ایران، افغانستان، پاکستان و همچنین نمایندگانی از مناطق روسیه که در آنها نوروز جشن گرفته میشود شامل داغستان، تاتارستان، باشقیرستان، چوواشیا.
هر سال در جریان این مراسم در محوطه ودنخا صنایع دستی و غذاهای سنتی نیز معرفی میشود و کلاسهای آموزشی در زمینه ساخت سوغاتی و عروسکهای سنتی برای شرکت کنندگان برگزار میشود. در حاشیه این مراسم جشنواره "پلو" برگزار می شود که در آن دهها آشپز نزدیک به یک تن پلو می پزند و در حین تهیه آن، فنون پخت این غذا در میان ملل مختلف نشان داده می شود. در سایر بخشهای جشنواره نیز مردم میتوانند غذاهای سنتی نوروز شامل سمنو و سمبوسه را بچشند. انتخاب برنده توسط نمایندگان مهاجران از کشورهای حوزه نوروز، صاحبان رستورانها و بلاگرهای حوزه غذا در قالب هیئت داوران انجام می شود.
در این جشن بیش از ۳۰ گروه موسیقی از مناطق مختلف روسیه و کشورهایی که جشن نوروز در آنها برگزار میشود نیز به اجرای برنامه پرداختند. آهنگها توسط نوازندگانی از قزاقستان، تاجیکستان، ترکمنستان، تاتارستان، افغانستان، ترکیه، ایران و بسیاری از کشورها و اقوام دیگر اجرا شد. انواع مسابقات کشتی سنتی نیز در چارچوب این جشن برگزار شد و مورد استقبال گسترده ورزشکاران قرار گرفت.[xxiv]
لازم به ذکر است که برخی کشورها از جمله تاجیکستان در این مراسم میکوشند با معرفی فرهنگ کشور خود راه را برای جذب هر چه بیشتر گردشگر به کشورشان باز کنند. نمایندگان این کشور با نمایش لباسهای سنتی تاجیکی، نمادهای نوروز، سنگهای قیمتی تاجیکستان، جواهرات، کلاه، گلدوزی و کتابهای هنری توجه بازدیدکنندگان را به فرهنگ و سنتهای کشور خود جلب کردند. در این برنامه سفیر تاجیکستان در روسیه مقدار زیادی سمنو به میهمانان نوروزی اهدا کرد. این در حالی است که به مدت ۱۲ ساعت گروهی از زنان آشپز سنتی، مشغول پخت سمنو بودند.[xxv]
جشن نوروز در ۲۴ مارس ۲۰۱۹ نیز در مجموعه ودنخا برگزار شد و بیش از ۴۸ هزار نفر در آن شرکت کردند. در این سال ۱۸ غرفه از کشورهای حوزه نوروز حضور داشتند و صنایع دستی، آثار هنری و غذاهای سنتی کشورهای خود را به نمایش گذاشتند. مسابقات کشتی سنتی در انواع مختلف آن نیز با حضور بیش از ۱۲۰ ورزشکار برگزار شد. به گفته ویتالی ساچکف، رئیس دپارتمان سیاست ملی و روابط بین منطقهای مسکو، سازمان های زیادی از مهاجران و همچنین نمایندگان سفارتخانههای خارجی و تعدادی از مناطق مسکو که در آنها نوروز برگزار می شود در برگزاری این جشن همکاری داشتند. [xxvi]
در سال۲۰۲۰ به دلیل پاندمی کرونا جشن نوروز به رغم برنامهریزیهای گسترده برگزار نشد. اما امسال(۲۰۲۱) نیز به روال سالهای قبل از پاندمی کرونا، جشن نوروز در نقاط مختلف روسیه از جمله در مسکو با رعایت پروتکلهای بهداشتی برگزار میشود. همچون گذشته یکی از مهمترین بخشهای آن جشنواره پلو است که سرآشپزها و رستورانهای معروف در آن شرکت میکنند. برگزاری نمایشگاه هنرهای ملی و صنایع دستی، اجرای موسیقی و اجرای مسابقات تیمی انواع مختلف کشتی سنتی مردم روسیه از دیگر بخشهای این جشنواره است.[xxvii]
جشن نوروز سفارت خانه های خارجی در مسکو:
سفارتخانههای کشورهای حوزه نوروز در مسکو نیز هر سال در آستانه بهار به برگزاری جشنهای نوروزی می پردازند. سفارت جمهوری اسلامی ایران هر سال با همکاری رایزنی فرهنگی کشورمان در مسکو برنامههای فرهنگی متعددی به مناسبت نوروز هم برای هموطنان ایرانی ساکن در روسیه و هم مختص روس زبان ها برگزار میکند. آخرین جشن نوروز پیش از پاندمی کرونا در مارس ۲۰۱۹ (فروردین ۱۳۹۸) توسط سفارت و رایزنی فرهنگی کشورمان با حضور گسترده هموطنان ایرانی در هتل کورستون مسکو برگزار شد. در این برنامه با اجرای برنامههای نوروزی مانند موسیقی محلی کشورمان، مسابقه و ...اوقات خوشی برای هموطنان ایرانی مقیم در روسیه رغم خورد. برنامه ای جداگانه برای اصحاب فرهنگ و هنر روسیه توسط رایزنی فرهنگی ایران در مسکو در محل موزه دولتی تریتیاکف روسیه برگزار شد. این برنامه که با استقبال پرشور مدعوین همراه بود، به صورت اختصاصی برای اهالی فرهنگ کشور روسیه برگزار شد. در این برنامه ابتدا دانشجویان رشته زبان و ادبیات فارسی و ایرانشناسی، آیین چیدن سفره هفتسین و صورتهای نمادین عناصر تشکیلدهنده آن در فرهنگ ایرانی را به صورت نمایشی اجرا کردند. رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در روسیه در سخنانی: نوروز را یکی از بزرگترین هدایای فرهنگ ایرانی به جامعه جهانی توصیف کرد که در گذار روزگار نه تنها از اهمیت آن کاسته نشده بلکه توانسته است عاملی پیونددهنده باشد. وی ثبت مشترک نوروز در یونسکو توسط کشورهای حوزه نوروز به عنوان میراث غیرملموس فرهنگی را نشانه ظرفیتهای این رخداد در پیوند ملتها دانست. نقالی بخشهایی از شاهنامه و اجرای قطعاتی از موسیقی ملی و نواحی ایران مورد توجه حضار قرار گرفت.[xxviii]
سفارت افغانستان در مسکو نیز سالهاست که در آستانه نوروز جشنهایی برگزار میکند. کمیته فرهنگی سفارت افغانستان مسئولیت برگزاری این جشن را برعهده دارد. راهاندازی کنسرت موسیقی، هنرنمایی، رقصهای ملی، نمایش غذاهای ملی، برگزاری نمایشگاه و نمایش ورزشهای رزمی بخشهای اصلی برنامۀ نوروز این سفارتخانه در روسیه است. برای برگزاری این جشنها معمولا یک جلسۀ مشترک میان نمایندگان سفارتها و برخی نهادهای اجتماعی شهروندان کشورهای حوزۀ نوروز و شهرداری مسکو برگزار میشود.[xxix]
سفارت ازبکستان نیز در شب نوروز برنامهای برگزار میکند که نه تنها کارمندان سفارت و هیاتهای دیپلماتیک و خانواده های آنان در آن شرکت میکنند، بلکه فعالان دانشجویی این کشور و نمایندگان جامعه مهاجران ازبک نیز در آن حضور دارند. کارمندان سفارت برای این مراسم سمنو میپزند.[xxx]
سفارت تاجیکستان هر سال به مناسبت نوروز جشنهای زیادی برگزار میکند. به جز جشنهای مسکو، سفارت این کشور در سایر مناطق روسیه که مهاجران تاجیک در آن حضور دارند نیز جشنها و برنامههای نوروزی برگزار میکند. این برنامهها توسط سفارت و سازمانهای مهاجران تاجیک برگزار میشوند. یکی از این برنامهها که در ۱۷ مارس ۲۰۱۹ در نووسیبیرسک برگزار شد مسابقات کشتی در چهار وزن مختلف بود. همچنین برنامههای متنوعی نیز هر ساله توسط جامعه تاجیکهای شرق دور برگزار میشود که در آن نمایندگان جامعه مهاجران تاجیک درباره تاریخ و سنتهای نوروز و چگونگی برگزاری این جشن در تاجیکستان سخن میگویند. جشن نوروز و نمایشگاههای صنایع دستی و موسیقی تاجیکی هر ساله توسط سازمانها و نهادهای مهاجران تاجیک، همزمان با مسکو و نووسیبیرسک در شهرهای سنت پترزبورگ، یکاترینبورگ، پیلابینسکف بارناول، چیتا، ایرکوتسک، کراسنویارسک، اومسک، تومسک، کالینینگراد، کازان، اوفا، سمره، ساراتف، سوچی و بسیاری از شهرهای کوچکتر روسیه برگزار می شود.[xxxi]
جمع بندی:
با توجه به موارد ذکر شده در مجموع نوروز در شناساندن فرهنگ ایران و فارسی زبانان منطقه به مردم روسیه، نقشی در خور توجه دارد میتوان گفت جشن نوروز مورد توجه مقامات و نهادهای روسیه قرار دارد. دولت روسیه به دلیل نقش وحدت بخش نوروز، نه تنها در برگزاری آن هیچ محدودیت خاصی ایجاد نمیکند بلکه خود در گسترش آن پیشقدم است. میتوان دریافت که جنبه اتحاد بخش نوروز تا چه حد برای مقامات روسیه مهم است. نوروز در فدراسیون روسیه فرصتی است مغتنم که در قالب آن میتوان زیباییهای فرهنگی و جاذبههای تاریخی و گردشگری کشورمان ایران را هر چه بیشتر به مردم روسیه معرفی کرد. با نگاه ویژه به نوروز در روسیه، نه به عنوان یک رویداد فرهنگی بلکه به عنوان ابزار دیپلماسی فرهنگی و سیاست گذاری هدفمند در این بخش، میتوان جهت ارائه تصویری درست از کشورمان به مردم روسیه، جذب گردشگر و رونق صنعت گردشگری کشورمان تلاش کرد.
شایان ذکر است به دلیل برخی ناآگاهیها خصوصا در مناطق دور از مسکو اشکالاتی نیز در برگزاری این مراسم بچشم میخورد که باید مورد توجه قرار گیرد. برای مثال در سال ۲۰۱۸ در جریان مراسم نوروز در اوستیای شمالی بر روی یکی از بنرهای مراسم، در کنار پرچم جمهوری آذربایجان،[xxxii] پرچم مجعول دیگری نیز به نمایش درآمد. اشتباهات رایجی نیز در مورد خاستگاه و ماهیت این جشن باستانی وجود دارد بطوری که برخی منابع روس زبان این جشن را شروع سال جدید مسلمانان دانسته اند. از این جهت، نیاز به همکاریهای دیپلماسی و فرهنگی بیشتری جهت برطرف کردن شبهاتی از این دست، احساس میشود.
[۱] جشن باستانی و مذهبی اسلاوها در اواسط ماه مارس برای استقبال از بهار و شروع دورهای از روزه داری برای پیروان کلیسای ارتدوکس
[i]"گرامیداشت از نوروز در روسیه؛ آغاز بهار در سرزمین سرد"، آوا پرس، ه حمل ۱۳۹۵:
[ii]“Около ۳۹ тысяч человек отметили Навруз на ВДНХ” Март ۲۷, ۲۰۱۸:
[iii] “Навруз по-владимирски”, шестой канал, ۱۶.۰۴.۲۰۱۸:https://۶tv.ru/navruz-po-vladimirski
[iv] “Татарские праздники”, Татарская Национально-Культурная Автономия Санкт-Петербурга,
[v] “туркменские краски в палитре московского новруза”, Астрахань, российская федерация - консульство туркменистана: https://astrakhan.tmconsulate.gov.tm/ru/news/۳۰۷۳۴
[vi] “На Кавказе отпразднуют Навруз, "День поля" и адыгский Новый го”, ۲۱ МАР ۲۰۱۸:
[vii] также
[viii] “Дом дружбы народов приглашает южноуральцев встретить Навруз”, Март ۱۶, ۲۰۲۰:
https://m.pravmin۷۴.ru/novosti/dom-druzhby-narodov-priglashaet-yuzhnouralcev-vstretit-navruz-۵۶۴۴۶
[ix] “Праздник "Навруз" отметили в Хабаровске”, Март ۲۲, ۲۰۱۹:
[x] “Около ۲,۵ тыс человек встретили Навруз в высокогорье Алтая” - РИА Новости, ۲۲.۰۳.۲۰۱۰:
[xi] “Алтайский университет стал центром трансграничного сотрудничества”, Российская газета”, ۲۹.۰۳.۲۰۱۸:
[xii] “Навруз муборак!”, Министерство Республики Северная Осетия-Алания по вопросам национальных отношений”, ۲۶.۰۳.۲۰۱۸:
[xiii] “На Кавказе отпразднуют Навруз, "День поля" и адыгский Новый год”, Март ۲۱, ۲۰۱۸:
[xiv] также
[xv] “«Дагестан» В Дербенте отпраздновали Навруз-байрам”, Март ۴, ۲۰۲۰:
https://riadagestan.ru/mobile/news/g_derbent/v_derbente_otprazdnovali_navruz_bayram/
[xvi] “Древний праздник Навруз. В Дагестане прошли народные гулянья с песнями и танцами”, Март ۲۲, ۲۰۱۸:
[xvii] “В Уфе прошёл Республиканский праздник весеннего равноденствия «Навруз»”, Министерство культуры Республики Башкортостан, ۳۱ Марта ۲۰۱۹:
[xviii] Навруз, Новруз и Ноуруз: празднуем вместе!”, Советская Чувашия
[xix] “В Доме Дружбы народов Чувашии на празднике Навруз выступил ансамбль татарской песни «Ялкын»”, ۲۴ марта ۲۰۱۹:
[xx] “В Петербурге отметят древний праздник Навруз”, moika۷۸.ru, ۲۰۱۹/۰۳/۲۵:
https://moika۷۸.ru/news/۲۰۱۹-۰۳-۲۵/۲۰۸۳۲۰-v-peterburge-otmetyat-drevnij-prazdnik-navruz/
[xxi] “Весенний праздник Навруз в Московском доме национальностей”, Московский дом национальностей, https://mdn.ru/announcement/vesennij-prazdnik-navruz-v-moskovskom-dome-natsionalnostej
[xxii] “Праздник «Навруз» в РГДБ”, Российская Государственная Детская Библиотека, Март ۲۲, ۲۰۱۸: https://rgdb.ru/home/news-archive/۴۱۰۰-prazdnik-navruz
[xxiii] “Навруз по-московски: как пройдет многонациональный праздник в столице России” Sputnik, ۴/۰۳/۲۰۱۸: https://m.uz.sputniknews.ru/society/۲۰۱۸۰۳۰۴/۷۶۴۵۰۱۳/navruz-po-moskovski.html?mobile_return=no
[xxiv]“Около ۳۹ тысяч человек отметили Навруз на ВДНХ” Март ۲۷, ۲۰۱۸:
[xxv] “Навруз по-московски: как пройдет многонациональный праздник в столице России”, Sputnik, ۲۴/۰۳/۲۰۱۹: https://m.tj.sputniknews.ru/photo/۲۰۱۹۰۳۲۴/۱۰۲۸۵۳۸۹۴۶/navruz-۲۰۱۹-vdnh-festival-plov-gushtingiri.html?mobile_return=no
[xxvi] “Как прошел праздник «Навруз-۲۰۱۹» на ВДНХ”, Новости города , Сайт Москвы, ۲۵ марта ۲۰۱۹: https://www.mos.ru/news/item/۵۲۹۳۸۰۷۳/
[xxvii] “Навруз”, Афиша Москвы, Март ۲۰۲۱:https://www.kp.ru/afisha/msk/prazdniki/navruz-v-moskve/
[xxviii] "جشن نوروزی اصحاب فرهنگ و هنر روسیه"، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، ۷ فروردین ۱۳۹۸:
http://icro.ir/index.aspx?siteid=۲۶۱&pageid=۱۱۷۵۱&newsview=۷۲۵۸۵۱
[xxix] "آمادگی سفارت افغانستان در مسکو برای برگزاری جشن جهانی نوروز"، ۴ فوریه ۲۰۱۸:
[xxx] “Частица узбекского тепла в Москве: в посольстве отпраздновали Навруз”, Sputnik , ۱۹/۰۳/۲۰۱۹: https://uz.sputniknews.ru/۲۰۱۹۰۳۱۹/Chastitsa-uzbekskogo-tepla-v-Moskve-v-posolstve-otprazdnovali-Navruz-۱۱۰۴۴۴۰۷.html
[xxxi] "Праздничные мероприятия в честь праздника Навруз в России »", Представительство Министерства труда, миграции и занятости населения Республики Таджикистан в Российской Федерации по миграции: ۲۷ Mарт, ۲۰۱۹: http://tajmigration.ru/news/۸۴۲-prazdnichnye-meropriyatiya-v-chest-prazdnika-navruz-v-rossii.html
[xxxii]“ Плов, семени и сласти. Навруз в Северной Осетии, Кавказ”, Реалии, Март ۲۷, ۲۰۱۸:
نظر شما